De magie van cuir bouilli

De oud-Normandische term cuir bouilli, letterlijk te vertalen als gekookt leer, blijft een mysterie. Het verwijst naar een techniek waarbij het normaalgesproken flexibele leer wordt getransformeerd naar een rigide en waterdicht materiaal. Van het originele recept ontbreekt elk spoor, hoewel drie ingrediënten vaststaan: plantaardig gelooid leer, water en verhitting. Het resultaat is een enorm sterk materiaal dat oorspronkelijk gebruikt werd voor beschermingsfuncties. In een reis door de tijd zal deze tentoonstelling het mysterie van cuir bouilli proberen te ontrafelen. Te beginnen bij de oorsprong van deze techniek om vervolgens te eindigen in de huidige tijd waar de techniek een tweede leven heeft gekregen in design en mode. De tentoonstelling zal je leiden van middeleeuwse wapenuitrustingen, via Dutch Design naar natgevormde leren creaties in haute couture. Het is tijd om kennis te maken met de magie van cuir bouilli.

AMBACHT
In tegenstelling tot wat de naam cuir bouilli doet vermoeden, wordt het leer nooit gekookt. Op het kookpunt van water verliest leer zijn stevigheid, krimpt het en wordt het broos. Maar hoe wordt dat sterke, waterdichte materiaal dan gemaakt? De combinatie van water en hoge temperaturen veroorzaakt een chemische reactie in het leer waardoor diens moleculaire structuur permanent verandert. Het resulterende harde materiaal is uitermate geschikt voor objecten met een beschermingsfunctie. Zo kunnen ze het lichaam van zowel mens als paard beschermen, maar ook bijzondere objecten of vloeistoffen. Een variant op cuir bouilli is natgevormd leer, waarbij het belangrijkste verschil is dat de moleculaire structuur van het leer ongewijzigd blijft. Bijvoorbeeld het traditionele schoeisel van de Balkan, de opank, valt onder deze categorie. Tot aan het midden van de twintigste eeuw wordt cuir bouilli voor diverse doeleinden toegepast, hierna worden ze vervangen door plastics.

DESIGN
Hoewel de praktische toepassing van cuir bouilli vrijwel geheel verdwenen is, heeft het een nieuw leven gekregen in de wereld van design. Het materiaal leent zich uitstekend om vormexperimenten mee uit te voeren. Het is opvallend dat hierbij ook een verandering in de waardering van leer is opgetreden. Waar het vroeger uiteenlopende toepassingen had, waardoor het haast gezien kan worden als de voorloper van plastic, is leer vandaag de dag bij uitstek een luxeproduct. Ontwerpers spelen ook met deze spanning. Tenslotte zijn er ambachtslieden die zich inzetten om lokale historische tradities te bewaren.

MODE
In de laatste jaren kun je op de internationale catwalks ook niet om natgevormd leer heen. Van Alexander McQueen tot Schiaparelli, van Balmain tot Marina Hoermanseder; allemaal sturen ze creaties van natgevormd leer over de catwalk. Op het witte doek en op televisie is er eveneens een mooie rol weggelegd voor natgevormd leer. Vooral in superheldenfilms en in fantasyseries doet het materiaal het goed. Het bekendste voorbeeld hiervan is de film Wonder Woman (2017), waarin maar liefst 160 Amazones te zien zijn die allemaal gekleed gaan in een harnas van natgevormd leer.